Περιγραφή
Γράφει η Περσεφόνη Σπανού //
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Διαβάζοντας το βιβλίο «Τ’ άστρα στο κεφάλι μας» έκανα αρκετές συνδέσεις με τον χώρο των κοινωνικών επιστημών, προβληματίστηκα για την κοινωνία μας και ταξίδεψατόσο στον εσωτερικό μου κόσμο όσο και στα αστέρια. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζεται συνοπτικά η ιστορία της αστρονομίας από τους Σουμέριους ως και το Διαφωτισμό. Στο δεύτερο μέρος, ο συγγραφέας μας προσκαλεί σε ένα ταξίδι ανάμεσα στα αστέρια, για να γνωρίσουμε τι συμβαίνει στον ουρανό, τι είναι όλα αυτά που βλέπουμε, πώς κινούνται, με ποιους τρόπους αλληλεπιδρούν και ποια είναι η δική μας θέση ανάμεσα σε αυτά. Οι αναλογίες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας βοηθούν πολύ τον αναγνώστη να συλλάβει τα μεγέθη του κόσμου μας και τις δυνάμεις που αλληλεπιδρούν στη φύση, όπως αυτές έχουν ταυτοποιηθεί από τη φυσική. Στο σημείο που ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο «διπλανός μας» μας ασκεί βαρυτικά 10.000 φορές περισσότερη επιρροή από ότι τα άστρα, συνδέθηκα με τις έρευνες της επιστήμης των κοινωνικών δικτύων.
Συγκεκριμένα, ο Νικόλας Χρηστάκης[1], καθηγητής ιατρικής κοινωνιολογίας στο Harvard, στο βιβλίο του «Συνδεδεμένοι» αναφέρει ότι συγκροτούμε τον εαυτό μας μέσα σε ένα είδος απέραντου ανθρώπινου ιστού και ότι τα κοινωνικά μας δίκτυα – οι φίλοι μας, οι φίλοι των φίλων μας, ακόμη και οι φίλοι των φίλων των φίλων μας (άνθρωποι που μας είναι εντελώς άγνωστοι) – μπορούν να επηρεάσουν τα συναισθήματα, την υγεία, την ευμάρεια, τις πολιτικές μας απόψεις και πολλά ακόμη. Ενδιαφέρον είναι και το ότι έχει πειραματικά διαπιστωθεί (βλ. μελέτες του ψυχολόγου John Cacioppo[2] και των συνεργατών του) ότι τα κοινωνικώς απομονωμένα άτομα, οι αποσυνδεδεμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να αποδίδουν ανθρωπομορφικές ιδιότητες στον κόσμο που τους περιβάλλει και αναφέρουν σε πειράματα μεγαλύτερη πίστη σε υπερφυσικά όντα.
Στη συνέχεια στο βιβλίο παρουσιάζονται κάποιοι αρκετά ανεδαφικοί ισχυρισμοί της αστρολογίας και τα εργαλεία της. Ο μήνας στον οποίο γεννιέται κανείςισχύει ότι έχει επίδραση στην προσωπικότητά του[3]. Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι με διάγνωση σχιζοφρένειας είναι πιθανότερο να έχουν γεννηθεί τον Ιανουάριο, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο και ότι η διαφορά σε σχέση με την εμφάνιση της διαταραχής σε άτομα γεννημένα άλλη εποχή του χρόνου είναι στατιστικά σημαντική. Παρόμοια συσχέτιση ανάμεσα στον μήνα γέννησης και την εμφάνιση κάποιας ψυχικής διαταραχής ή δυσλειτουργίας, που σαφώς επηρεάζει την προσωπικότητα, διαπιστώθηκε και για τη διπολική διαταραχή, την αυτοκτονικότητα, τη δυσλεξία κ.ά. Ευτυχώς, οι επιστήμονες, ως έλλογα όντα, εξέτασαν αντίστοιχα δεδομένα από το Νότιο Ημισφαίριο και γρήγορα εντόπισαν ότι ίσχυαν τα αντίστροφα από ότι στο Βόρειο Ημισφαίριο. Όπως γνωρίζουμε, όταν είναι καλοκαίρι στο βόρειο ημισφαίριο στο νότιο ημισφαίριο επικρατεί χειμώνας, και αντίστροφα και όταν είναι άνοιξη στο Βόρειο Ημισφαίριο είναι φθινόπωρο στο Νότιο Ημισφαίριο, και αντίστροφα. Επομένως, υπέθεσαν ότι κάτι έχει να κάνει η εποχή με αυτά που έχουν παρατηρήσει και ότι η επίδραση του μήνα γέννησης στην προσωπικότητα δεν οφείλεται στη θέση των άστρων στον ουρανό, αλλά σε επίγειους παράγοντες.
Στον χώρο της αστρολογίας όλα φαίνεται να συμβαίνουν κάπως «μαγικά». Από τη δική μου σκοπιά, σε μια τέτοια θέση διακρίνω αυτό που στην ψυχοδυναμική προσέγγιση αναφέρεται ως πρωτογενής διεργασία της σκέψης[4]. Η πρωτογενής διεργασία της σκέψης δεν σέβεται τη λογική, δεν έχει αίσθηση του χρόνου, είναι γεμάτη αντιφάσεις και στοχεύει στην άμεση ικανοποίηση. Βασικοί μηχανισμοί της πρωτογενούς διεργασίας σκέψης είναι ο συμβολισμός (π.χ. μια ιδέα ή ένα αντικείμενο παίρνει τη θέση ενός άλλου με βάση κάποια ομοιότητα), η συμπύκνωση (π.χ. δύο ή περισσότερα αντικείμενα ή έννοιες συγχωνεύονται ούτως ώστε ένα σύμβολο αναπαριστά πολλές συνιστώσες), η μετάθεση (π.χ. συναισθήματα, ιδέες ή επιθυμίες μεταφέρονται από το αρχικό τους αντικείμενο σε ένα πιο αποδεκτό υποκατάστατο) και η μαγική σκέψη. Τα παραπάνω τα συναντάμε στην αστρολογία, όπου σύμφωνα με τον συγγραφέα: «εφευρίσκουμε ένα άσχετο συμβάν, ένα αντικείμενο ή σύμβολο και του προσδίδουμε εμείς κάποιες ιδιότητες ή σχέσεις με τα επίγεια αυθαίρετα, και οι ιδιότητες αυτές μας επιστρέφονται». Αφήνοντας βρεφονηπιακή ηλικία υπό κανονικές συνθήκες η μαγική σκέψη υποχωρεί μπροστά στην εγκατάσταση της πραγματικότητας και εμφανίζεται ένας άλλος τύπος σκέψης (δευτερογενής διεργασία σκέψης) που είναι λογικός, οργανωμένος, επηρεάζεται και δέχεται τους περιορισμούς της πραγματικότητας.
Όλοι μας μπροστά στην αβεβαιότητα και την αγωνία για έλεγχο της ζωής μας χρησιμοποιούμε κάποιους μηχανισμούς άμυνας. Στους χαρακτήρες που έχει επιλέξει ο συγγραφέας, όπως η Πίτσα που έχει αγωνία για το αισθηματικό μέλλον της και επιζητά την άμεση ανακούφιση στα άστρα και στις συναστρίες διακρίνω κάποιους μηχανισμούς άμυνας που διατηρούν τους ανθρώπους σε μια παιδική και παθητική θέση. Ο συγγραφέας λέει για την Πίτσα ότι το μέλλον της έτσι κι αλλιώς «είναι υποθηκευμένο στην πελαγοδρομούσα ανοησία της», θα προσέθετα και παλινδρομούσα, με την έννοια ότι η Πίτσα διατηρεί την άγνοια ενός πεντάχρονου και τη μαγική σκέψη αυτού. Όταν ένα άτομο χρησιμοποιεί την παλινδρόμηση ως την κύρια στρατηγική για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής του, τότε μπορούμε να διακρίνουμε μιανηπιακή προσωπικότητα.
Στους αβέβαιους καιρούς μας, πολλοί αναζητούν τη σιγουριά μιας καθοδήγησης, για να πάρουν τις αποφάσεις τους. Όσοι απευθύνονται σε αστρολόγους έχουν ανάγκη καθοδήγησης, οποιασδήποτε καθοδήγησης… και είναι όπως αναφέρει ο συγγραφέας, «επικίδυνη η ελαφρότητα της άγνοιας», καθώς η έλλειψη γνώσεων στερεί από τους ανθρώπους την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Μέσα στην ανασφάλεια και το μπέρδεμά τους οι άνθρωποι ενδίδουν στο μαγικό. Με αίσθηση αδυναμίας, αβοήθητου, αδιεξόδου, απελπισίας απευθύνονται αρκετοί άνθρωποι και σε κάποιον ψυχοθεραπευτή. Μερικοί έχουν ήδη επισκεφτεί τον παπά, τη χαρτορίχτρα, την καφετζού, τον αστρολόγο και άλλους.Έχει ήδη καλλιεργηθεί η προσδοκία ότι συναντώντας τον ειδικό θα ανακουφιστούν άμεσα από προβλήματα που τους ταλαιπωρούν χρόνια, θα τους δώσει η αυθεντία τις λύσεις και έναν χάρτη για το πώς πρέπει να πορευτούν στη ζωή τους. Η πρώτη συνάντηση ειδικά με ανθρώπους που είναι έτοιμοι να ενδώσουν στη μαγεία, μπορεί να είναι απογοητευτική. Ως ψυχοθεραπευτές[5] δεν είμαστε εξοπλισμένοι με μαγικά ραβδιά ή φίλτρα ούτε διαθέτουμε κάποιο χάρισμα. Δεν έχουμε κάποια ειδική γνώση ή σοφία για το πώς οι άνθρωποι θα έπρεπε να ζουν τις ζωές τους. Αυτό που φέρνουμε στη θεραπευτική συνάντηση είναι η ενσυναίσθηση και κάποιες δεξιότητες, για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να εξερευνήσουν τα συναισθήματά τους και τις αξίες τους, να κατανοήσουν τα προβλήματά τους, να κάνουν επιλογές και να αλλάξουν σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές. Προορισμός κάθε ψυχοθεραπευτικής διαδρομής δεν είναι η διατήρηση του ανθρώπου σε μια θέση εξάρτησης από τον ψυχοθεραπευτή, αλλά το να ενδυναμωθεί, να μετακινηθεί από θέσεις παθητικές και παιδικές και να γίνει ο ίδιος θεραπευτής του εαυτού του. Το μέλλον άλλωστε, όπως τονίζει και ο συγγραφέας, βασίζεται στον εαυτό μας και όχι στα άστρα ή σε οποιαδήποτε αυθεντία.
Στο κεφάλαιο «Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα;», ο συγγραφέας αναφέρεται στη θεά Αθηνά, το σύμβολο της σοφίας, που κρατάει ένα δόρυ και μια ασπίδα, για να μάχεται δυναμικά και να αμύνεται. Θα ήθελα να συμπληρώσω εδώ ότι πάνω στην ασπίδα της θεάς Αθηνάς υπάρχει το «Γοργόνειο», το κεφάλι της Μέδουσας, που ακόμη και νεκρό, πέτρωνε όποιον το κοίταζε. Αυτή η απολίθωση σύμφωνα με την Αλτάνη[6] συμβολίζει τη στασιμότητα και την ακινησία της ψυχής που δεν προοδεύει, γιατί δεν επιθυμεί να αλλάξει τη στάση της νοητικής ακαμψίας, αδράνειας, υπεροψίας και δογματισμού. Στη μάχη και την άμυνα, χρειάζεται να προσθέσουμε λοιπόν και την αυτεπίγνωση. Την εξέλιξή μας την επηρεάζουμε μέσω της αυτεπίγνωσής μας. Ο υπαρξιακός ψυχολόγος Rollo May[7] στο βιβλίο του «Το θάρρος της δημιουργίας» αναφέρει ότι η ικανότητα να δημιουργούμε τους εαυτούς μας είναι αδιαχώριστη από τη συνειδητότητα ή την αυτεπίγνωση.
Η γνώση του εαυτού και του κόσμου συμβάλει στην πραγμάτωση της ζωής. Ίσως για αυτό με ενδιαφέρει στο βαθμό που μπορώ να την κατανοήσω η αστροφυσική. Με φέρνει πιο κοντά στην ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Νιώθω απειροελάχιστη μπροστά στο σύμπαν, αλλά ταυτόχρονα κρατάω μέσα μου τη θέση του Γερμανού φιλοσόφου του εικοστού αιώνα, Martin Heidegger ότι η διαφορά και κατ’ επέκταση και η αξία του ανθρώπου έγκειται στο γεγονός ότι είναι ένα ον που το απασχολεί η ύπαρξή του. Είμαστε κάποια ελάχιστα τμήματα του σύμπαντος που είμαστε σε θέση να ψάχνουμε εξηγήσεις για τον εαυτό μας, για άλλα τμήματα του σύμπαντος, ακόμη και για το σύμπαν το ίδιο συνολικά. Είμαστε παιδιά των άστρων ή αστρόσκονη, όπως αναφέρει ο Σιμόπουλος[8], πλάσματα μιας μέρας κατά τον Yalom[9], όντα με συνείδηση, αυτογνωσία, ύλη που μελετάει την ύλη. Έχουμε την ευκαιρία να βιώσουμε το σύμπαν με τις αισθήσεις μας και να το κατανοήσουμε με το μυαλό μας. Aυτή είναι η μοναδική στιγμή ύπαρξης που θα γνωρίσουμε! Όπως αναφέρει στην αυτοβιογραφία του ο μεγάλος Ρώσος μυθιστοριογράφος, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ[10]: «Το λίκνο αιωρείται πάνω από μια άβυσσο, κι η κοινή λογική μας λέει ότι η ύπαρξή μας δεν είναι παρά μια σύντομη αναλαμπή φωτός ανάμεσα σε δύο αιωνιότητες σκότους.»
Ο άνθρωπος όμως είναι ένα ζώο που κατασκευάζει ιστορίες και το πρόβλημα σε αυτό είναι ότι τις πιστεύει κιόλας και πείθει κι άλλους. Οι άνθρωποι είναι εύπιστα ζώα, όπως αναφέρει ο φιλόσοφος Mark Rowlands[11]. Χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί τόσο στις ιστορίες που κατασκευάζουμε όσο και σε αυτές που πιστεύουμε. Η αφήγηση στο βιβλίο «Τ’ άστρα στο κεφάλι μας» έχει μια αφυπνιστική λειτουργία. Μας προσκαλεί αυτή η ιστορία να έρθουμε αντιμέτωποι με αντικειμενικά δεδομένα και να εγκαταλείψουμε παθητικές θέσεις και σκοταδιστικές πεποιθήσεις. Χρειαζόμαστε αυτές τις φωνές, ιδαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι στην κοινωνία μας κυριαρχούν φωνές που συμβάλουν στο σκοταδισμό, στην άμβλυνση της ικανότητας για κριτική σκέψη και στην παθητικοποίηση. Οτιδήποτε διατηρείται όμως ζωντανό και κυρίαρχο, εξυπηρετεί κάποια λειτουργία. Αξίζει να προβληματιστούμε ως προς το ποια λειτουργία εξυπηρετεί στην κοινωνία μας η επικράτηση φωνών που υποδουλώνουν τους ανθρώπους στα άστρα και στη μαγεία και γιατί παρατηρείται περιθωριοποίηση της φωνής των επιστημών. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται ολόκληρη η κοινή δήλωση 300 νομπελιστών και καθηγητών Πανεπιστημίων, που γνωστοποιούν στο κοινό ότι οι δοξασίες της αστρολογίας δεν έχουν καμία επιστημονική βάση και εκφράζουν την ανησυχία τους για την αποδοχή της αστρολογίας που διαπερνά τη σύγχρονη κοινωνία. Το παράδειγμά τους πιστεύω ότι πρέπει να το ακολουθήσουν και άλλοι επιστήμονες και φορείς αυτών.
Κλείνοντας, θα ήθελα να μοιραστώ και το πώς βίωσα ως αναγνώστρια αυτό το βιβλίο. Για εμένα είναι αξιοθαύμαστο το πώς ο συγγραφέας πετυχαίνει να προκαλεί γέλιο αναφερόμενος σε δεδομένα των λεγόμενων «σκληρών» επιστημών και να κάνει τα άγνωστα οικεία. Δεν είχα δυστυχώς ποτέ κάποιον καθηγητή ή κάποια εμπειρία στην εκπαίδευση, που να με εμπνεύσει, για να αφεθώ και να μπω νωρίτερα κι εγώ στο παιχνίδι των άστρων. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτές οι πληροφορίες παρουσιάζονταν «σκληρά», «άκαμπτα» και σαν κάτι έξω από τον άνθρωπο, άσχετο με αυτόν, κάτι εξωγήινο. Όσο διάβαζα ένιωθα ότι ο συγγραφέας ήταν μαζί μου, είχα καλή παρέα. Άκουγε τις σκέψεις μου, απαντούσε στα ερωτήματά μου, ακολουθούσε το συναίσθημά μου… έπαιζε μαζί μου, με κάθε τρόπο με συντρόφευε….
Στο τέλος είχα ένα γλυκόπικρο συναίσθημα. Πικρό γιατί στην εποχή μας είναι λυπηρό να κυριαρχούν φωνές σκοταδισμού, από όπου κι αν αυτές προέρχονται, φωνές που κρατούν τους ανθρώπους σε θέση εξαρτημένη, φοβική και παθητική. Γλυκό για το ταξίδι στα άστρα, γιατί για άλλη μια φορά βλέποντας τη θέση μου σε αυτόν τον κόσμο ένιωσα ταπεινή και ευγνώμων που υπάρχω και είμαι μέρος του.
_________________________________________________________________
[1]Christakis, N.A. & Fowler, J.H. (2010). Συνδεδεμένοι – Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας. Αθήνα: Κάτοπτρο.
[2]Για έρευνες από JohnCacioppo
[3]Hayden, B.Y. (2011). Science confirms astrology! Not really. But those Pisces have something fishy going on.
[4]Brenner, Ch. (2012). Στοιχειώδες εγχειρίδιο ψυχανάλυσης (Μετάφραση: Ι.Ε.Σταθάκης). Αθήνα: Πατάκης.
[5]Hill, C.E. & O’Brien, K.M.(1999). Helping Skills. Facilitating exploration, insight and action. American Psychological Association.
[6]Αλτάνη (2005). Άρρητοι λόγοι, Κένταυροι, Αμαζόνες, Μέδουσα, Τα της ψυχής τα πάθη. Αθήνα: Γεωργιάδη.
[7]May, R. (2017). Το θάρρος της δημιουργίας. Αθήνα: Αρμός.
[8]Σιμόπουλος, Δ.Π. (2017). Είμαστε αστρόσκονη – Σύμπαν, μια ιστορία χωρίς τέλος. Αθήνα: Μεταίχμιο.
[9]Yalom, I.D. (2015). Πλάσματα μιας μέρας και άλλες ιστορίες ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Άγρα.
[10]Ναμπόκοφ, Β. (2013). Μίλησε, Μνήμη. Ανασκόπηση αυτοβιογραφίας. Αθήνα: Πατάκης.
[11]Rowlands, M. (2010). Ο φιλόσοφος και ο λύκος, τι μας διδάσκει η άγρια φύση για την αγάπη, τον θάνατο και την ευτυχία. Αθήνα: Εκδόσεις του εικοστού πρώτου.
Αξιολογήσεις
Δεν υπάρχει καμία αξιολόγηση προς το παρόν